Well, sometimes it’s a fine day, isn’t it? Sometimes the sky is blue. Sometimes the air is light, easy to breathe. And there is always tomorrow …
*
Ik voel me leeg. Ik ben mijn
woorden kwijt. Door een boek. Good Morning,
Midnight van Jean Rhys. De remedie tegen schrijversblok is … schrijven.
Krijg nou wat, denk ik dan. Maar het klopt. Stoppen met schrijven doe je alleen
als je stopt met schrijven. Nog een tip: zit je vast met een verhaal, schrijf
het op zoals je het aan je beste vriend op café zou vertellen. Ook dat werkt.
Soms.
Een tijdje terug zat ik op
café met de vriendin die me het werk van Jean Rhys leerde kennen. Ik vertelde
haar dat ik Good Morning, Midnight
voor de tweede keer aan het lezen was. En dat ik bijna gek werd van de
eenzaamheid in dat boek. Pagina na pagina wordt het hoofdpersonage Sasha Jansen
uitgebuit, miskend, afgewezen, ontkend of misbruikt. Soms door vrouwen, meestal
door mannen, altijd door mensen. ‘Ik draag Good
Morning, Midnight al mijn hele leven mee,’ bekende mijn vriendin. En tijdens
het lezen had ze gehuild. Dat herhaalde ze wel twee keer.
*
Good Morning, Midnight speelt zich af in Parijs tijdens
het interbellum. Als vrouw lag je toekomst toen bij je geboorte vast. Je werd
echtgenote, arbeidster, moeder, minnares of prostituee. Sasha Jansen slaagt er
niet in één van die rollen met succes te vervullen. Haar kind sterft kort na de
geboorte. Een baan houdt ze nooit langer dan een paar weken vol. Elke relatie
die ze aanknoopt loopt op de klippen. Zelfs de gigolo die ze inhuurt, laat haar
stikken. De enige die haar nooit afwijst is de stad, denkt ze. Parijs geeft
haar straten om te wandelen en een dak boven het hoofd.
En Sasha Jansen wandelt,
want wie wandelt is ergens naar op weg. Ze gaat naar de kapper, zoekt een hoed uit
en koopt nieuwe kleren. Haar toekomst zal anders en beter zijn. Ja, daar
gelooft ze echt in. Ook al valt die toekomst, elke keer weer, in haar nadeel
uit. Ze eindigt alweer dronken op café. Ze heeft alweer geen geld voor eten. Ze
ontmoet een man die haar alweer in de steek laat. En met dat dak boven haar
hoofd gaat het niet veel beter. Een eigen huis is voor Sasha Jansen een utopie.
Ze leeft op hotel. Ze droomt van kamers waar de lakens meerdere keren per dag
worden ververst. Dat is haar idee van luxe, van geluk. Maar haar precaire
financiële situatie dwingt haar meer dan eens te verhuizen. Bij elke verhuizing
komt ze in een goedkoper hotel terecht.
*
Niet alleen mensen, ook de
stad wijst Sasha Jansen af of, erger nog, negeert haar. Ze kan maar beter
verdwijnen, oplossen in de vuile lakens van haar bed. En dat is precies wat ze
soms wenst. Om tegen iedereen te zeggen: ik ben ermee weg. Maar ze is er. Haar
lichaam is er, ligt op dat bed. Ze moet er, willens nillens, zijn. Of om het
met haar eigen woorden te zeggen: I’m here because I’m here because I’m here.
Good Morning, Midnight is het verhaal van een vrouw zonder
stem, een vrouw zoals er in die tijd wel meer waren. Wie niet in een hokje paste,
viel buiten de maatschappij. Met haar roman gaf Rhys vrouwen zoals Sasha Jansen
niet alleen een stem, maar ook een gezicht, een lichaam en een leven. Een
feministische roman? Zeker, maar veel meer dan dat. Good Morning, Midnight geeft buitenstaanders een eigen verhaal en
bestaansrecht.
 |
| De eerste pagina van Good Morning, Midnight |
En daar heb ik geen woorden
voor. Geen woorden voor het verhaal van Sasha Jansen, en evenmin voor dat van
Jean Rhys zelf. Wie haar biografie leest, ontdekt een ontstellend aantal parallellen
tussen haar leven en dat van haar hoofdpersonage. Ook Rhys verhuisde
verschillende keren in haar leven en had een drankprobleem. Ook Rhys prostitueerde
zich uit geldnood en liet zich door foute mannen verleiden. Als het op miserie
aankomt, overtreft haar verhaal dat van Sasha Jansen. Na een uit de hand gelopen
conflict met een buur belandt ze zelfs kort op de ziekenboeg van de Holloway
gevangenis.
Op haar zestiende verhuisde
Rhys van het vulkanische eiland Dominica naar Engeland. De cultuurshock is ze
nooit te boven gekomen. Haar leven lang voelde ze zich een buitenstaander. De
normen en waarden van de Britse maatschappij kreeg ze niet onder de knie. De
melancholie van Sasha Jansen was de hare. De stap naar een depressie was klein.
Na de publicatie van Good Morning,
Midnight in 1939 verdween ze van het literaire toneel. Ze was niet langer
in staat een normaal leven te leiden – als ze dat al ooit had gekund.
*
Begin jaren vijftig bewerkte
de actrice Selma Vaz Dias Good Morning,
Midnight als hoorspel voor de Britse radio. Voor de uitzending had ze de
toelating van Rhys nodig. Niemand wist waar ze uithing. Kwatongen beweerden dat
ze zichzelf van kant had gemaakt door in de Seine te springen. Vaz Dias plaatste
een bericht in de krant om haar op te sporen. En ze kreeg reactie van Rhys zelf.
Ze leefde nog, en hoe! Ze woonde nog steeds in Engeland en sukkelde van adres
naar adres met een foute man aan haar zijde. Met schrijven was ze nooit
opgehouden. Ze werkte aan een nieuw manuscript.
Dankzij de adaptie van Good Morning, Midnight verwierf Rhys
bekendheid bij een nieuwe generatie lezers. Haar oeuvre werd heruitgegeven en
na veel zuchten, puffen, zweten en herschrijven raakte ook dat nieuwe manuscript
af. Na een publicatiepauze van 27 jaar verscheen in 1966 Wide Sargossa Sea. Een verhaal met opnieuw een buitenstaander als
hoofdpersonage. Voor Wide Sargossa Sea
kreeg Rhys eindelijk de erkenning en prijzen waar ze al vanaf het begin van
haar carrière op had gehoopt. Op het late succes dat haar ten deel viel, reageerde
ze laconiek met: ‘It has come too late.’
Meer lezen? Klik hier.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten