zondag 22 september 2013

Erotica (deel 1)

Erotica is hot. Een blik op de boeken top tien van de voorbije twee jaar laat er geen twijfel over bestaan. De Vijftig tinten-trilogie werd massaal gekocht en gelezen. Je hoefde het niet eens stiekem te doen. Zoals dat met hypes gaat, heeft iedereen een mening over E.L. James. Voor de ene zijn de perikelen van Anastasia Steele en Christian Grey literaire troep, voor de andere een verademing in het kuise boekenlandschap.

Joke J. Hermsen moedigt de schrijfster van erotica aan. In haar essay Vrouwelijk lust in de literatuur verbaast ze zich enerzijds over de overvloed aan artikels over seks in vrouwenbladen, en anderzijds aan het gebrek aan hoofdstukken tussen de lakens in de Nederlandstalige literatuur geschreven door vrouwen.

Dat E.L. James een gat in de markt vond, daar is iedereen het over eens. Maar haar onthalen als een voorloopster gaat mij te ver. Ze doet niets nieuw en ze doet het al helemaal niet beter dan haar voorgangsters. Ons taalgebied mag dan literair preuts worden gevonden, over onze landsgrenzen heen kwam en komt het onderwerp wel aan bod.

Vrouwelijke seksualiteit, misbruik en de strijd van de seksen vormen de basis van het werk van de Oostenrijkse nobelprijswinnares Elfiede Jelinek. Geen wonder dat Hermsen de schrijfster citeert in haar essay. Jelinek zegt:

(...) de seksuele taal behoort echter puur en alleen de mannen toe. (...) De vrouw is nog altijd het object dat bekeken en begeerd wordt, maar niet van zichzelf kan spreken. 

Taal - in het algemeen, dus ook de seksuele - is door mannen beïnvloed. Nu, maar vooral vroeger, zijn ze verantwoordelijk voor de meeste boeken die te koop worden aangeboden. Ze hebben het spreken en denken van mannen en vrouwen die na hen kwamen vorm gegeven. Daaruit concluderen dat seksuele taal enkel mannen toebehoort, is te kort door de bocht.

Op voorpagina's, in reclameboodschappen, videoclips of boeken worden vrouwen nog te vaak louter als (lust)object opgevoerd. Toch verzet ik mij tegen het idee dat een vrouw als object voorstellen per definitie getuigt van een mannelijke blik op bladen, reclames, films of boeken. Er zijn vrouwen die geobjectiveerd willen worden, zoals er ook mannen zijn die hiernaar verlangen.

De ander als een object zien en tonen is geen exclusief vrouwelijk probleem meer. Wie jim of tmf bekijkt, zal vaststellen dat mannelijke popsterren op eenzelfde manier worden gepresenteerd als hun vrouwelijke tegenhangers. Een lekkere kop of kont is het belangrijkste, de rest komt later.

Zodra een erotisch verhaal door een vrouw is geschreven, drukt ze haar vrouwelijke stempel op de woorden. Staan deze romans dan los van 'de mannelijke taal'? Nee. Maar is dat erg? De taal van mannen een vrouwen is met elkaar verbonden. Lifestylebladen willen ons het tegendeel doen geloven. U kent het wel: vrouwen komen van Venus, mannen van Mars. De realiteit is gelukkig anders. We leven niet naast, maar met elkaar. De beïnvloeding is wederzijds.

In 2004 lanceerde De Morgen de reeks Boeken van Liefde en Lust. Van de twintig titels werden er tien door vrouwen geschreven. Van Sei Shonagon, geboren in de tiende eeuw, tot Hong Ying, geboren in 1962. Daartussen een serie klinkende namen: Anaïs Nin, Pauline Réage, Catherine Millet, Anna Blaman, Marylin French, Sylvia Plath, Susan Sontag en Marguerite Duras. De vrouwelijke seksualiteit heeft al woorden gekregen en zal nieuwe woorden krijgen.

Volgens Hermsen begon er in 2008 een erotische inhaalslag met Vochtige streken. Charlotte Roche wilde met haar boek vrouwen een taal geven voor hun lust. Ook ik bezweek voor de hype, maar de boodschap ging mij voorbij. Uiteindelijk werd het een van die tien boeken die ik ooit naar een tweedehandszaak bracht. Een vocabulaire voor de vrouwelijke beleving van seksualiteit of erotiek heb ik in de zinnen van Roche niet gevonden. Ik las een verhaal over een puberend meisje dat ervan houdt om wonden op een creatieve manier aan een ziekenhuisbed open te rijten.

Of E.L. James het pad effent voor erotica moet nog blijken. Mark Cloostermans oppert in de Standaard der Letteren dat we kunnen nadenken over een etiket literaire erotiek, zoals dat zoveel jaar geleden ook voor de thriller werd bedacht. Het moet lezers helpen om een boek Nin van een Vijftig tinten-kloon te onderscheiden. Etiketten kunnen mijn rug op, maar als het goede boeken in de kijker zet, mij niet gelaten.

Zitten lezers van E.L. James te wachten op een revival van Nin of Millet? Naar aanleiding van de hype gooiden verschillende uitgeverijen erotische klassiekers opnieuw op de markt. Een Stoner heeft dat vooralsnog niet opgeleverd. De fans van het genre vielen echter wel als een blok voor Eva en Genevieve. De verhaallijnen van Vijftig tinten en de klonen sluiten naadloos aan bij de inhoud van lifestylebladen. Ook daarin gaat het elke week opnieuw over hoe we seks hadden, hebben, willen of zouden moeten hebben. 

Het essay Vrouwelijk lust in de literatuur van Joke J. Hermsen lees je hier.
De artikels van Mark Cloostermans vind je terug op zijn blog door hier te klikken.

Lees ook deel 2.

2 opmerkingen:

  1. Interessant! Zelf ben ik nog niet gevallen voor deze rage, maar bij de vriendinnen ben ik de enige. Terwijl ze anders niet vaak lezen, verslonden ze deze boeken.
    Het is wel zo dat mannelijke schrijvers vaak meer expliciete taal gebruiken dan vrouwen, en vrouwen vinden dat vaak best boeiend.
    Maar ik denk dat er tot nu, nog altijd een beetje een schaamte was, om zo een boek te gaan kopen.
    Nu het boek zo massaal verkocht werd, viel die schaamte weg.
    Leuke tekst!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Hey Sofie,

      Ik haal uit naar de Vijftig Tinten, maar uiteindelijk ben ik blij dat het mensen aan het lezen zet. Er is een plaats en tijd voor alles. Het hoeft niet altijd diepgravend en serieus te zijn. Toch voel ik zelf zelden de nood om op die momenten naar dergelijke boeken te grijpen. Doe mij dan maar een (niet erotisch) boek van Joanne Harris, een schrijfster die erg smakelijk en beeldend over eten kan schrijven. Je kent haar misschien wel van het boek achter de film Chocolat.

      Een boek over eten, seks of oorlog; licht of zwaar, het maakt mij allemaal niets uit, als het maar goed is geschreven.

      Groeten,

      Ward

      Verwijderen