zondag 28 april 2013

Geschaafd instinct

Dingen die mij overkomen: verdrinken in Metro's op de trein. Met wat geluk een paar katernen van Het Laatste Nieuws, De Morgen of de Standaard vinden. Bladeren op de wc op het werk in Story of Dag Allemaal. Via via dS Weekblad krijgen of Knack Weekend. Enzovoort, enzo verder. Vermoeiende ontmoetingen met bedrukt papier want ik wil altijd alles van a tot z lezen.

Soms denk ik: de actualiteit is niet bij te houden, vanaf nu lees ik enkel boeken. Maar dan bots ik op een geweldige zin in een krant, dag- , week- of maandblad en lees ik verder. Een voorbeeld:

'Een van de geheimen van kunst is arbeid. Als je op inspiratie moet wachten, dan wacht je op Godot. Vernieuwing kan alleen uit werkkracht komen.'

Een uitspraak van kunstenaar Sam Dillemans, gepubliceerd in Agenda (het blad van Uit in Brussel). Hij schilderde de hoofden van driehonderd grote geesten, waaronder Poe, Dostojevski, Kerouac en Proust. In het Kasteel van Gaasbeek wordt zijn werk tentoongesteld.

Wachten op een idee, is het idee vermoorden. Klinkt dat dramatisch? Wees gerust, de realiteit is zachter en begrijpelijker.

'Schrijven, ik zou dat niet kunnen,' is een reactie die ik al eens krijg wanneer ik zeg: ik schrijf graag. Nee nee nee, denk ik dan. Iedereen is een kunstenaar. Inspiratie is geen bliksemschicht die toevallig op het hoofd van persoon x of y terechtkomt. Tot op heden ben ik bliksemvrij.

Schrijven is zien, horen, voelen, ruiken en smaken. Je loopt op straat, je zit in de trein of je bent thuis en plots valt jou iets op: een gesprek tussen twee collega's, de bril van de dame die tegenover je zit, de manier waarop de kat met haar staart langs de muur strijkt.
Ik laat het beeld in mijn hoofd groeien. Het gesprek, de bril of de staart is de start van allerlei associaties. Soms schrijf ik een paar zinnen op papier om het idee te bewaren, soms een stuk van een gedicht of soms meteen een verhaal van verschillende bladzijden. Et voilà, een kladversie ontstaat. In een volgende stap begint het herschrijven, schrappen, wegleggen, weer schrijven, etc. Bij elke nieuwe versie probeer ik dichter bij de essentie te komen.

Maar wat is de essentie van een gedicht of verhaal?

Meestal weet ik dat niet op voorhand. Al schrijvende wordt duidelijk waarom dat ene detail mijn aandacht trok. Ik probeer los te komen van faits-divers en til het verhaal naar een universeel niveau. Dat klinkt misschien mysterieus, maar dat is het niet. Tijdens het herschrijven bewaar je wat belangrijk is en schop je banaliteiten en clichés uit de tekst. In de termen van kunstschilder Dillemans klinkt dat zo:

'De eerste koppen die ik geschilderd heb, zijn dik en in kleur, maar ik ben geëindigd bij dun en in zwart-wit (...). Daar zit geen concept achter. Dat gaat volgens de wetten van mijn penseel waar ik naar luister.' 

Op die manier lijkt schilderen wel een eitje. De kunstenaar schakelt de ruis buiten en binnen zichzelf uit en luistert naar zijn penseel. Dankzij dat penseel voegt hij iets nieuws toe aan de werkelijkheid. Hij pendelt voortdurend tussen afstand en nabijheid tegenover zichzelf, het kunstwerk en de wereld.

Schitterend, super, prachtig. Allemaal woorden die door mijn hoofd flitsten toen ik dit interview las.

Maar zoals dat gaat, lag er een paar dagen later een ander blad op de salontafel: dS Weekblad. Op de cover een foto van zanger Daan met zijn nieuw lief op een bed in een Roemeense hotelkamer. Journalist Peter Vantyghem schrijft:

'De sleutel? Instinct. (...) Daan schrijft zijn teksten heel snel om er niet over te moeten nadenken. Daan wantrouwt de rede omdat die hem conditioneert, en gelooft om dezelfde reden niet in applaus.'

Mijn eerste reactie: wat een gebakken lucht.
Mijn tweede reactie: er zit een grond van waarheid in zijn woorden. Door te veel over een tekst na te denken, kun je hem kapotschrijven.
Mijn derde reactie: Daan neemt mij weer beet want hij speelt altijd een rol. Ik dacht verkeerdelijk dat hij zijn karikaturale alter ego had afgelegd toen hij op zijn vorige plaat zong: 'If you try to be an icon, then the icon becomes you.'

Ook zijn vriendin komt in het interview aan het woord. Ze volgde het ontstaansproces van Daans nieuwe plaat van nabij. Gevraagd naar zijn werkwijze zegt ze:

'Hij begint altijd bij het brute, maakt dan alles alsmaar fijner, om diep in de nacht te eindigen bij een sensuele versie van het brute.'

Bij nader inzien hebben Daan en Dillemans dan toch iets gemeenschappelijk: ze schaven zich een weg naar de essentie.

Ze bestaan, de auteurs die in één keer de definitieve versie van een gedicht op papier zetten. Ook bij hen komen daar geen bliksemschichten aan te pas. Het herschrijven vindt plaats in hun hoofd, terwijl dat bij andere auteurs op papier gebeurt. Ik reken mijzelf bij de laatste soort. De woorden moeten voor mij liggen om te weten of ze al dan niet werken. De ene schrijfwijze oogt spectaculairder dan de andere, maar de weg ernaartoe is vergelijkbaar.

Het volledige interview met Sam Dillemans lees je hier.
Het Cobra-interview met Daan over Le Franc Belge vind je hier.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten