Boek herlezen: Just Kids van Patti Smith

I felt disconnected from all that was outside the world that Robert and I had created between us. Patti Smith 

*

In 2015 publiceerde het lezersmagazine The Happy Reader een interview met Kim Gordon, de frontvrouw van de inmiddels opgedoekte rockband Sonic Youth. Op de vraag of ze naar audioboeken luistert, antwoordt ze: ‘I got the audiobook of Just Kids, but it was just too much Patti. It was too stylised for me. The flowery writing became too much in her voice.’ Hoe durft ze! was mijn eerste reactie. Ik wilde mijn exemplaar van Just Kids uit de kast halen en het zachtjes in mijn armen wiegen, zeggen: ‘Luister niet naar die boze mevrouw.’ Een reactie waar ik me nu een beetje voor schaam – met de nadruk op een beetje.

Ik weet nog precies wanneer ik Just Kids voor het eerst las: ’s nachts, in een hotelkamer in Londen. Omdat lezen altijd beter is dan wakker liggen. Een toepasselijk decor voor memoires die zich grotendeels afspelen in een hotel in New York. De volgende dag was ik doodmoe en hielden enkel de prikkels van Londen me op de been.

Lievelingsboeken = een erg persoonlijke aangelegenheid. Breekt iemand een boek af dat me nauw aan hart ligt, dan lijkt het alsof een goede vriend de grond in wordt geboord. Maar … een lezer heeft altijd gelijk, dus ook Kim Gordon. Het staat haar vrij Just Kids too flowery te vinden, net zoals ik mag vinden dat het een boek is dat iedereen moet lezen.

*

Met de publicatie van Just Kids kwam rocklegende Patti Smith een belofte na die ze aan het sterfbed deed van Robert Mapplethorpe, haar ex-partner en vriend voor het leven. Ze beloofde hun verhaal neer te schrijven. Een verhaal dat begint met de jonge Patti en Robert die hun ouderlijke nesten ontvluchten om zichzelf te ontplooien als mens en kunstenaar in de grote stad. Onderweg lopen ze de liefde en de dood tegen het lijf, maken ze vrienden en vijanden.

Hun eerste jaren in New York zijn weinig benijdenswaardig. Werk vinden en houden blijkt moeilijk, zeker voor Robert die gek wordt van de slecht betaalde baantjes met regelmatige werkuren. Patti daarentegen slaagt er wel in werk te vinden en te houden. Elke dag opnieuw moeten ze kiezen wat ze met hun beperkte inkomen zullen doen: eten kopen of materiaal voor een volgend kunstwerk. Soms valt er helemaal niets te kiezen, is er geld voor het één noch het ander.

Ondanks die moeilijke eerste jaren twijfelt Robert er niet aan dat ze hun ambities zullen waarmaken. De armoede is voor hem slechts een tussenstop op de weg naar succes. Hij maakt eerst collages en halskettingen en ontwikkelt zich later, na herhaaldelijk aandringen van Patti, als fotograaf van portretten, naakten en stillevens. Zijn zelfverzekerdheid als kunstenaar staat in schril contrast met zijn onzekerheid als mens. Hij zit vooral met zijn geaardheid in de knoop. Een knoop die hij doorheen de jaren ontwart en documenteert in zijn werk. Tegenover zijn streng katholieke familie komt hij echter nooit uit de kast. Tot aan zijn dood wil hij dat zijn ouders geloven dat hij met Patti is getrouwd.

Patti daarentegen staat als mens steviger in haar schoenen. Ze bewaart een goed contact met haar familie, conformeert zich aan de eisen van de reguliere arbeidsmarkt en reist tot twee keer toe naar Frankrijk op zoek naar de literaire nalatenschap van Rimbaud. Als kunstenaar twijfelt ze dan weer ontzettend aan haar eigen kunnen. Buiten haar werkuren tekent ze, schrijft gedichten en treedt op, maar geen enkele creatieve uitlaatklep zit haar werkelijk als gegoten. Wie is ze? Wat wil ze doen? Wat wil ze als kunstenaar aan de wereld toevoegen? Robert wordt zenuwachtig van haar vlagen van vertwijfeling. Pas wanneer ze muziek gaat maken, vallen alle puzzelstukken op de juiste plaats. In 1978 zal ze nog vóór Robert wereldwijd doorbreken met de single Because the Night.

*

Just Kids is meer dan het succesverhaal van Patti Smith en Robert Mapplethorpe. Het is in de eerste plaats een ode aan de vriendschap. Als Patti op reis gaat, wordt Robert ziek. Als zij terugkeert, maakt zij hem weer beter. Ze hebben elkaar nodig, bevestigen en vormen elkaars bestaan. Zij is zijn grootste fan en muze, andersom geldt hetzelfde.

Hun leven lijkt allesbehalve op het mijne, desalniettemin herken ik me voortdurend in hun verhaal. Als Just Kids iets aantoont, dan wel dat vriendschap plaats en tijd overstijgt. Dat universele karakter van vriendschap zet Patti het beste neer in het hoofdstuk over haar verblijf in Hotel Chelsea. Haar herinneringen lijken wel op gestolde lava, op een gesteente dat ze nauwkeurig van alle kanten bekijkt en omschrijft. Haar woorden zuigen me in het moment, naar de kamer die ze met Robert deelt, alsof ik tussen hen in op het bed lig.

Patti bestempelt de periode in the Chelsea als haar ‘universiteitsjaren’. Dat de gasten kunstenaar waren, was eerder regel dan uitzondering. Je was er één of je kon er één worden, en geen mens die daaraan twijfelde. In het hotel loopt Patti onder andere Janis Joplin, Jimi Hendrix en Salvator Dalí tegen het lijf. Al geeft ze toe dat ze het belang van sommige ontmoetingen pas later naar waarde schat. Over het bijwonen van een repetitie op de kamer van Janis zegt ze: ‘I was there for these moments, but so young en preoccupied with my own thoughts that I hardly recognized them as moments.‘

*

Is Just Kids een perfect? Welnee, de kwaliteit van de hoofdstukken schommelt, met als piek de pagina’s over Hotel Chelsea en als dal die over Roberts fysieke aftakeling als gevolg van aids. De passages over zijn dood zijn me te sentimenteel. Patti zet zich daarin, in haar schrijven althans, op enige afstand van de feiten. Ze registreert meer dan dat ze interpreteert. Een bewuste keuze? Als schrijfster is ze onderlegd genoeg om ook die moeilijke periode weergaloos neer te zetten, maar vermoedelijk valt het haar nog te zwaar om Roberts dood tot in detail te omschrijven.

Daarnaast is Patti nogal gul met metaforen. In haar drang te willen verduidelijken, bezondigt ze zich aan mooischrijverij, terwijl de meeste scènes op zich sterk en beeldend genoeg zijn. Too flowery, zou Kim Gordon zeggen. Schrappen, zou een strenge redacteur zeggen, maar ik ben blij dat uitgeverij Bloomsbury dat niet heeft gedaan. De onvolmaaktheid van de tekst zorgt ervoor dat hij oprecht klinkt. Patti schrijft zoals ze praat. Ik geloof haar omdat het er staat zoals het er staat. Door haar kijk op de feiten in haar woorden te vatten, toont ze aan dat op thema’s als de liefde en de dood geen sleet zit. Het gaat niet zozeer om wat ze vertelt – elk verhaal is immers al eens vertelt – maar wel om de manier waarop. Die eigenheid, de durf om zichzelf te zijn, maakt het verschil. Op dat vlak is Just Kids een meesterwerk.

Meer lezen? Klik hier.