Ben jij verwekt in een bed van Ikea? Dat zou best kunnen. In geen tijd heeft de Zweedse meubelketen een monopolie op ons interieur verworven met strakke en vooral goedkope meubels en woonaccessoires. Ikea zegt duurzaamheid en ecologie hoog in het vaandel te dragen. Simpel gezegd: je hoeft je niet rot te voelen over dat goedkope prijskaartje van je nieuwste boekenkast. Maar, is dat wel zo?
De mensen op de eerste plaats*
Ikea wordt als een op en top Zweeds merk in de markt gezet, toch stroomt er opvallend veel niet-Scandinavisch bloed door de aderen van de Ikea Groep. De meubelketen bestaat uit een kluwen van stichtingen, holdings, bedrijven en trusts** in belastingsparadijzen zoals Liechtenstein en Luxemburg. Het moederbedrijf, de Stichting INGKA Foundation, is in Nederland gevestigd en heeft de status van een liefdadigheidsorganisatie. De Stichting heeft als doel een innoverende rol op het vlak van architectuur en interieur te spelen. Nederlandse non-profits genieten van een voordelig belastingsregime en zijn niet verplicht hun financiële huishouding te openbaren.
Een rationele belastingsplanning hoort bij de bedrijfscultuur, aldus Ikea. Een lage belastingdruk zorgt ervoor dat onze nieuwste Frosta betaalbaar blijft. De meubelketen schijnt te vergeten dat het geld dat de overheid door hun rationale belastingsplanning misloopt ergens anders vandaan moet komen. Of juister gezegd: bij iemand anders, namelijk de consument die met een Frosta aan de kassa staat. Hij gaat naar huis met het idee dat hij een koopje doet, terwijl hij een jaar later via zijn aanslagbiljet een tweede keer aan de kassa moet passeren. Ikea, een liefdadigheidsorganisatie? Ik dacht het niet. De meubelmastodont is een winstgevende multinational met Zweedse roots die actief belastingen ontduikt.
Komt een klant bij Ikea werkelijk op de eerste plaats? Hoe vergaat het hem in de periode tussen het crediteren van zijn bankrekening en de ontvangst van zijn aanslagbiljet? De ene komt thuis met veel meer spullen dan hij nodig heeft, de ander verzeilt in een echtelijke ruzie over een ontbrekende schroef en weer iemand anders wordt door de meubelketen gedeletet. De catalogus die in 2012 in Saoedi-Arabië verscheen, verschilde amper van de onze, alleen bleek de Ikea-wereld plots vrouw-vrij. Vrouwen werden digitaal uit alle foto's verwijderd uit vrees potentiële Saoedi-Arabische klanten te choqueren. In 2013 weerde de meubelketen een artikel over een lesbisch koppel uit de Russische catalogus uit respect voor een lokale wet die holebi-propaganda verbiedt. Twee gigantische blunders voor een onderneming afkomstig uit een land dat wereldwijd ranglijsten over gendergelijkheid aanvoert.
Welkom in de onafhankelijke republiek van je huis
IKEA Disobedients, een kunstwerk van Andrés Jacque Architects, is een architecturale performance die zich in een ruimte met Ikea-producten afspeelt. In plaats van de meubels met behulp van de handleiding op te bouwen, gebruikt het kunstenaarscollectief de planken en schroeven naar eigen goeddunken. De locatie wordt bevolkt door een bonte groep tijdelijke bewoners. Zij zingen, dansen, musiceren, koken, eten en praten met elkaar op een plek die bemeubeld is met grillige, speelse, monstrueuze en tegendraadse constructies.
Ikea ziet een thuis als een onafhankelijke republiek, een a-politiek eiland. IKEA Disobedients verwerpt die visie radicaal en ervaart een thuis als de plek die ons met de rest van de wereld verbindt. Er is een voortdurende wisselwerking tussen binnen en buiten. Vanuit ons huis lopen er honderden onzichtbare draden naar buiten - naar zowel mensen (buren, vrienden, vijanden, familie, etc) als plaatsen (treinstations, parken, handelszaken, culturele centra, scholen, etc). De buitenwereld dringt op haar beurt ook ons huis binnen via kranten en tijdschriften, een televisietoestel of de klantenkaart van een supermarkt.
Ikea richt ons huis conform hun norm in; de mens is voor de meubelketen een consument. Hij betaalt voor een product dat hij zelf moet monteren. Hij voelt zich een maker, zowaar een ambachtsman. Hij maakt echter niets, of toch niets nieuws. Het eindresultaat is een massaproduct, wat in schril contrast staat met de unieke stukken die door een echte ambachtsman worden gemaakt. Andrés Jacque Architects zet het publiek aan tot Ikea-ongehoorzaamheid.
Jacque, de stichter van het collectief, is naast kunstenaar ook een architect. Over dat laatste beroep zegt hij in een interview:
Het werk van een architect is om realiteiten te maken, om iemand te zijn die op de werkelijkheid reageert, is niet om conformisme en gemoedsrust te produceren, maar om dat te onderbreken, twijfel te zaaien, te dissecteren zodat dat kan worden bestudeerd en aan een laboratoriumanalyse kan worden onderworpen***.
Voor Jacque is de mens geen consument of pseudo-ambachtsman, maar een soort van architect, iemand die in staat is zelf na te denken over hoe hij wil wonen.
Live work play
De meubelketen wil meer dan alleen ons huis inrichten. Ze wil ook de rest van ons leven vormgeven. De volgende stap is inmiddels gezet: Ikea bouwt een stad. Strand East, een inbreidingsproject ten zuiden van het Olympisch Park van Stratford (London), is een intitiatief van Vastint UK B.V., een onderdeel van de Inter Ikea Property Division. De website bevat geen spat geel of blauw, dé typische Ikea-kleuren. De naam van het bedrijf vind je slechts één keer terug, in de kleine lettertjes op de contact us-pagina. Waarom wil de meubelketen haar rol in het project maskeren?
Multinationals richten onze huizen, steden en levens steeds meer in. We vinden het normaal dat ondernemingen die winst beogen het uitzicht en de bestemming van onze openbare ruimte bepalen. Een inwoner van de stad wordt gedegradeerd tot een consument, een potentiële koper van een huis, product of dienst. Stedelingen zijn zelf zelden vragende partij voor het zoveelste inbreidingsproject.
Stad Brugge geeft inwoners een stem in de ontwikkeling van de stad via detoekomstvanbrugge.be, een digitaal platform dat mensen, ideeën én ruimte wil samenbrengen. Uit de ingediende project blijkt dat de Bruggeling vooral nadenkt over initiatieven die het samenleven en -wonen bevorderen, zoals een fietsbrug, een creatief centrum, nieuwe woonvormen en een autovrije stad.
Ook de recentste Brugse Triënnale legde de focus op het thema wonen. De curatoren vroegen zich af wat er zou gebeuren als de vijf miljoen toeristen die de stad jaarlijks onthaalt in Brugge zouden blijven wonen. De kunstenaars dachten na over hoe we anders en beter kunnen samenleven met meer mensen op dezelfde plek. Ze bouwden onder andere boomhutten in het Begijnhof, een drijvende loungeruimte op een waterkruispunt en een huisvestingsproject dat de sociale piramide in één gebouw integreert. De meeste kunstwerken verkenden niet alleen nieuwe woonvormen, maar schiepen ook een kader voor ontmoeting en haalden de schotten tussen wonen, werken en ontspannen weg.
Wij zijn ook bang in het donker
De projectontwikkelaars van Strand East willen de nieuwe stadswijk verdelen in plekken voor wonen, werken en ontspannen. Een levende stad laat haar activiteiten echter niet in specifieke zones opdelen. Mensen wonen, werken en ontspannen in toenemende mate door elkaar en tegelijkertijd. Stedelingen belichamen deze evolutie en vragen om ingrepen die strubbelingen en conflicten (preventief) het hoofd bieden. Hun suggesties faciliteren samenleven- en wonen. Strand East is dan ook geen stad van de toekomst, maar een modelwijk conform een voorbijgestreefde norm die geen rekening houdt met haar toekomstige inwoners en met stedelijke ontwikkelingen.
Producten zoals Frosta, Docksta en Poäng doen overigens meer dan alleen refereren aan iconische ontwerpen van Alvar Aalto, Eero Saarinen en Arne Jacobsen****. Het zijn regelrechte kopieën van interieurklassiekers, alleen de prijs verschilt van het origineel. Dat maakt van Ikea geen trendsetter, maar -volger. En juist daarom zal de meubelketen nooit een volbloed erfgenaam zijn van Bauhaus, een stroming die tot op vandaag voel- en zichtbaar is in huisinrichting en architectuur. De vorm volgt functie-filosofie van stichter Gropius leidt niet alleen tot het ontwerp van uitgepuurd design, maar ook tot een leven met zo min mogelijk rommel. Bij Ikea draait alles in de eerste plaats om winst. Het maakt voor de meubelketen niets uit of de producten die we kopen een essentiële toevoeging aan ons interieur zijn.
We hebben allemaal een verhaal te vertellen
Ben ik de enige die het vreemd, ja zelfs beangstigend vind om in woonkamers van Brussel tot Sydney dezelfde tafel of stoelen te zien? Een goed product mag wat mij betreft wereldwijd een bestseller worden, maar niet wanneer de diversiteit daaronder lijdt. Nadat Ikea het aanbod heeft vervlakt en versmald, moet nu ook onze identiteit eraan geloven; een Belg is een Chinees is een Amerikaan. We bellen met dezelfde telefoon, dragen dezelfde kleren en lezen Het meisje in de trein in onze Poäng.
Een volledig interieur dat op één dag tijd wordt gekocht, kan nooit een persoonlijk verhaal of een individuele geschiedenis van een bewoner belichamen. Souvenirs, dragers van herinneringen, misstaan in een woonkamer met gloednieuwe, zielloze meubelstukken. Ikea wist ons verleden uit en geeft ons in plaats daarvan een tijdsgebonden luchtbel zonder verhaal.
Tussen nu en 2007, het jaar waarin ik mijn eerste flat met spullen van Ikea inrichtte, is mijn interieur ingrijpend veranderd. Ik verhuisde nog eens twee keer, waarbij ik telkens een deel van mijn uitzet weggaf of verkocht. Een ander deel belandde in de vuilnisbak of een container van het recyclagepark omdat het kapot was, versleten of hopeloos uit de mode. Mijn oude Ikea-uitzet voelt zich met andere woorden niet thuis in een interieur dat organisch groeit.
Kamers richten zich zelf wel in, stel ik vast. Mijn rol blijft best minimaal. Hoe minder ik me bewust met inrichting bezighoud, hoe meer de kamers zich naar mijn smaak en behoeften plooien. Meestal merk ik dat pas achteraf, wanneer meubels en voorwerpen zich onopvallend, bijna achter mijn rug om hebben verplaatst. Plots staat een tafel of vaas op een andere plek en komt ze daar eindelijk helemaal tot haar recht. Het bed van Ikea hebben we op 2dehands.be te koop aangeboden.
* De tussentitels van dit stuk vond ik op www.ikea.com of in Ikea-reclames.
Ikea - deel 1
Een kraan
Een ruïne
Goed gezegd, goed geschreven. Een politieke column. Leve de verandering, de continue metamorfose. We hoeven niets uitdrukkelijks te doen, het leven verandert onze persoonlijkheid en onze omgeving vanzelf.
BeantwoordenVerwijderenNieuwe woonvormen zijn prima.
Toch woon ik liever in een huis dan in een boomhut, haha...
Kusje
Nicole